İSTANBUL ZƏLZƏLƏSİ

İstanbul zəlzələsi 10 iyul 1894-cü ildə saat 12:24-də İzmit körfəzinin Çınarcık hövzəsində baş verib. Zəlzələnin səth dalğasının 7 bal gücündə olduğu təxmin edilir. İzmit körfəzi ətrafında Yalova, Sapanca, Adapazarı və İstanbulda 1349 nəfərin öldüyü təxmin edilir. Zəlzələ 1,5 m hündürlüyündə sunamiyə səbəb olub.

1894-cü il zəlzələsinin səbəbi Çınarcık hövzəsini məhdudlaşdıran qırılmanın ehtimal edilən hərəkəti, digər bir ehtimal isə Çınarcık fayının şimalında və adaların cənubunda yerləşən qırılma hissəsinin hərəkətidir.

İstanbul zəlzələsindən sonra İstanbul divarları zədələnib. Zəlzələdə Yalova, Sapanca və Adabazarında 83, İstanbulda təxminən 276, bölgədə isə 990 nəfər həyatını itirib.

Mərmərə sahillərində dənizin əvvəlcə 200 metr çəkildiyi, ardınca şiddətli dalğaların gəldiyi, sahildəki qayıq və qayıqların sındığı bildirilir. Qapalı Çarşıda bəzi divarlar və günbəzlər uçub. Bit bazarı, Yeniçəri bazarı, Bodrum və Kellekəsən kompeksləri dağıdılıb. Uzunçarşı, Taxtaqala, xarabalığa çevrilib. Gedikpaşa, Kadırqa, Qumqapı, Yeniqapı, Lanqa və Samatyada yüzlərlə ev dağılıb. Ədirnəqapıdakı Mihrimah Sultan və Kariyə məscidlərinin minarələri məhv olub, Nuruosmaniyənin girişi uçub. Adalara da ciddi ziyan dəyib və Heybeliadadakı Rum Pravoslav Seminariyası da daxil olmaqla bir çox binaya ziyan dəyib.

1939-cu il 26 dekabr Türkiyənin Ərzincan vilayətində baş vermiş dəhşətli zəlzələdən artıq 84 il ötür. Bu hadisə tarixdə “Anadolu zəlzələsi” kimi tanınır. Rixter cədvəli üzrə 7.9 bal gücündə olan zəlzələ 57 saniyə davam edərək Ərzincanı darmadağın edib.

1939-cu ilin 26 dekabr tarixində Türkiyənin Ərzincan vilayətində güclü yeraltı təkanlar hiss edilib. Güclü zəlzələ nəticəsində 32.962 nəfər vəfat edib, 100 min nəfər yaralanıb və 116.720 bina dağılıb. Zəlzələ Amasya, Tokat, Ordu, Sivas, Kırşehir, Ankara, Çanqırı, Kayseri şəhərlərində də hiss olunub. Qar və mənfi 30 dərəcəyə çatan şaxta insan tələfatının sayının çoxalmasına səbəb olub. Şahidlərin sözlərinə əsasən, 400 nəfər sakini olan bir kənddə yalnız 1 qız sağ qalıb.

Zəlzələdə həyatını itirən məhkumların olsa da, həbsxananın divarları dağılsa da heç bir məhkum qaçmağa təşəbbüs göstərməyib.

Həmin vaxt Ərzincan prokuroru işləyən İzzet Akçal məhkumları bir yerə yığaraq : “Xilasetmə işlərində köməyiniz lazımdır. Sizi azadlığa buraxıram. Aranızda yaxınlıqdakı kəndlərdən olan varsa, iki günlük gedib ailəsini görə bilər. Amma bir şərtim var. Heç kəs qaçmayacaq. Canla-başla işləyəcəksiniz. İşiniz bitdikdən sonra, həbsxanaya qayıdacaqsınız” deyir.

Məhkumlar günlərlə xilasetmə işləri ilə məşğul olaraq 1000 nəfərin həyatını xilas edirlər. İş başa çatdıqdan sonra bütün dustaqlar həbsxanaya qayıdır. 1940-cı ildə qəbul edilən qanunla Ərzincan zəlzələsində xilasetmə işlərində yaxından iştirak edən bütün məhkumlar əfv edilir.

Ölkə rəhbəri İsmet İnönü hadisədən 4-5 gün sonra zəlzələ baş verən əraziyə getmək üçün xüsusi qatarla Ərzincana yola düşür. Yaxınlıqda yerləşən kəndlərin birində bir məhkum qatara minmək istəyir. İnönüyə yaxınlaşan məhkum “Mən prokurora söz verdim ki qaçmayacam. Ərzincana qayıdıb xilasetmə işlərində iştirak etmək istəyirəm” deyir. Bu hadisədən təsirlənən İsmet bəy məhkuma qatara minməyə icazə verir.

Tarixdə Ladik Tosya zəlzələsi kimi tanınan və 80 il əvvəl, 26 noyabr 1943-cü il bazar ertəsi günü, saat 00:30-da 7,2 bal gücündə olan bu zəlzələdə 2480-ə yaxın bina dağılıb, 1300 nəfər ölüb və 1250 nəfər yaralanıb. Zəlzələ Kastamonu, Çorum, Çankırı, Karabük, Karqı və İlqazda hiss olunub. Zəlzələnin instrumental gücü 7,2 bal olub.

Təxminən 45 min kvadratmetr sahədə hiss edilən zəlzələdə Tosyada 1375 heyvan tələf olub. Bu zəlzələ Tosyadakı tarixi binaların dağılmasına, uçmasına və tarixin səhifələrində basdırılmasına səbəb olub. Tosya Meraş-i Əbdürrəhman Paşa Məscidinin minarəsi onlarla tarixi bina ilə birlikdə sürüşüb, amma məscid ayaqda qalıb.

Gecə yağış yağarkən böyük uğultudan sonra baş verən bu zəlzələ hər bir ailənin qəlbində dərin yaralar buraxıb. O dövrdə yaşamış insanlar bu ağrılı hadisədən sonra baş verənləri dilə gətirərək, “Ölən heyvanlarımıza, ölən insanlarımıza görə çoxlu qoxu gəlirdi. Hər evin, insanların altında ölən inək və eşşəklər var idi” deyiblər.

ÇALDIRAN ZƏLZƏLƏSİ

1976-cı il 24 noyabrda baş verən Çaldıran zəlzələsinin nəticəsində 3840 nəfər həyatını itirib. 9232 bina dağılıb. 2 min kvadrat kilometrə yaxın evlərin 80%-i dağılıb. Bölgədə yaşanan ən böyük zəlzələlərdən biri olan bu zəlzələnin gücü 7,5 Ms olaraq ölçülüb.

Rayonda gecə saatlarında havanın mənfi 17 dərəcə isti olması nəticəsində donaraq ölənlər də olub. Yağış və qar yağması ilə əlaqədar xilasetmə və xilasetmə işləri həyata keçirilib.

Muradiyə və ətraf ərazilər olan Erciş və Özalp ən çox can və mal itkisinə məruz qalmışdı. 3304 əhalisi olan Çaldıranda evlərin 95%-i dağılmış, 615 ev isə tamamilə məhv olub. Ağrı vilayətinin Diyadin və Taşlıçay rayonları da zəlzələdən əziyyət çəkib.

 

 

Muş vilayətinin Varto rayonunda 1946-1966-cı illər arasında baş vermiş 5 zəlzələ araşdırılıb. Tarixi qeydlər bölgədə 1575, 1678, 1709 və 1784-cü illərdə zəlzələlərin baş verdiyini göstərir.

1866-cı ildə Vartoda baş verən zəlzələdə 200 nəfər həlak olub.

1903-cü ildə Muşun Malazgirt mahalında baş verən zəlzələdə 2803 nəfər həyatını itirib.

Vartoda 1946, 1950, 1956, 1957, 1959 və 1966-cı illərdə zəlzələlər baş verib.

Əsas dağıdıcı zəlzələlər 31 may 1946-cı ildə və 19 avqust 1966-cı ildə baş verib.

1946-cı il zəlzələsində 839 nəfər ölüb, 349 nəfər xəsarət alıb, 3000 binaya ciddi ziyan dəyib.

1966-cı ildə 3 zəlzələ baş vermiş, insan tələfatı olub.

Martın 7-də 6, iyulun 11-də isə 12 ölüm olduğu halda, avqustun 19-da Vartoda baş verən zəlzələdə 2101 nəfər həyatını itirib, 1246 nəfər yaralanıb. 5306 bina ya dağılıb, ya da ciddi ziyan dəyib.

Vartoda sosial-iqtisadi həyat alt-üst olub, zəlzələlərin yaratdığı dağıntılar bölgədə illərdir hiss olunur. Türkiyədə baş verən zəlzələlər on minlərlə insanın ölməsinə və yaralanmasına, yüz minlərlə insanın evsiz qalmasına səbəb olub.

Van zəlzələsi 2011-ci il oktyabrın 23-də Türkiyə vaxtı ilə saat 13:41-də Vanda baş vermiş və 25 saniyə davam edən zəlzələdir. Zəlzələnin episentri Vandan 17 kilometr aralıda yerləşən Tabanlı kəndidir. Edilən qiymətləndirmələrdə, zəlzələnin böyüklüyü Kandilli Rəsədxanası tərəfindən Rixter şkalası ilə 6,6 ML, ABŞ Geoloji Tədqiqat Xidməti tərəfindən isə Moment şkalası ilə 7,2 Mw olaraq elan edilib. Daha sonra Kandilli Rəsədxanası tərəfindən edilən şərhdə, zəlzələnin episentrində zəlzələnin intensivliyinin 9,0 olduğu və zəlzələ anının böyüklüyünün 7,2 MVt olaraq düzəldildiyi bildirilib.

Zəlzələ Milli Güclü Hərəkəti Müşahidə Şəbəkəsinin 22 stansiyası tərəfindən qeydə alınıb. Hakkari, Ağrı, İğdır, Ərzurum, Qars, Bingöl, Muş, Bitlis, Siirt, Batman, Mardin, Diyarbəkir, Şanlıurfa kimi qonşu vilayətlərdə, İran və Şimali İraqda da hiss edilən zəlzələdə binalar dağılıb, işıq və telefon xətləri kəsilib. Moment miqyasına görə 7,2 Mw gücündə olan zəlzələ, Cümhuriyyət tarixi boyunca Anadoluda baş verən ən böyük zəlzələlərdən biri olaraq qeyd edilib.

2011-ci il oktyabrın 23-də və noyabrın 9-da baş vermiş zəlzələlərdə 644 vətəndaş həyatını itirmiş, 1966 vətəndaş yaralanmış, 252 vətəndaşımız sağ-salamat xilas edilib.

Baş nazirlik bağışlayan Milli Seysmoloji Müşahidə Şəbəkəsinin məlumatlarına görə, zəlzələ nəticəsində sərbəst buraxılan enerji miqdarı kifayət qədər böyükdür, 23 oktyabrda baş verən əsas sarsıntının yaratdığı enerji, üzərinə atılan atom bombasının 33,2 qatını təşkil edir. Xirosimada artan zəlzələlər nəzərə alındıqda, ayrılan enerjinin 37 atom bombasına bərabər olduğu qeyd edilib.

Bundan əlavə, zəlzələnin ilk həftəsində bölgədə 4 ilə 4.9 arasında dəyişən zəlzələlərin sayı 187 olub.

EGEY DƏNİZİ ZƏLZƏLƏSİ

Egey dənizi zəlzələsi 30 oktyabr 2020-ci il Türkiyə vaxtı ilə saat 14:51-də baş vermiş, episentri İzmirin Seferihisar qəsəbəsindən 23 km məsafədə, Yunanıstan adasının yaxınlığında yerləşən 6,9 MV gücündə zəlzələdir.

Türkiyə və Yunanıstanda ümumilikdə 119 nəfərin ölümünə, 1053 nəfərin yaralanmasına səbəb olan zəlzələ 2020-ci ildə dünyada baş verən zəlzələlər arasında ən ölümcül zəlzələ olaraq qeydə alınıb.

Oktyabrın 30-da baş vermiş zəlzələnin baş verdiyi Egey dənizi regionu (ümumiyyətlə Türkiyənin qərbi və Cənubi Yunanıstan) Yunanıstan xəndəyinin cənuba doğru irəliləməsi nəticəsində şimaldan cənuba doğru genişlənmə yaşayıb.

2020-ci il zəlzələsinin episentrindən 250 km məsafədə yerləşən bölgədə son 100 ildə 6 MVt-dan böyük olan daha 29 zəlzələ baş verib.

Bu zəlzələdə zəlzələ Egey dənizində Avrasiya tektonik plitəsində dayaz dərinlikdə normal qırılma nəticəsində baş verib. Fokus mexanizminin təhlili göstərir ki, zəlzələ şərq-qərb istiqamətində orta maillik normal qırılma üzərində baş verib. Bu mexanizm həm də Egey dənizində yayılmış şimal-cənub uzanmasını göstərir.
30 oktyabr 2020-ci il zəlzələsi demək olar ki, tamamilə normal qırılma meydana gətirib.

Zəlzələ nəticəsində meydana gələn sunami Türkiyənin Egey bölgəsi ilə Yunanıstanın Şimali Egey və Cənubi Egey bölgələrində insan tələfatına və maddi ziyana səbəb olub.

AFAD-ın verdiyi açıqlamaya görə, Türkiyədə 1-i suda boğulma nəticəsində olmaqla ümumilikdə 117 nəfər ölüb, 1034 nəfər yaralanıb. İzmirin Bayraklı və Bornova rayonlarında çoxlu bina dağıdılıb. Yunanıstanda 2 nəfər ölüb, 19 nəfər isə yaralanıb. Samosdakı Bizim Xanım kilsəsi dağılıb.

Xudaferin.eu