Məşədi Əyyub Baki: xoştəb, xoşxətt və xoşgüzəran..

Məşədi Əyyud Baki

 

Əslən qarabağlı olan XIX əsrin gözdə və görkəmli şairlərindən biri də Məşədi Əyyub Bakidir.

         Məşədi Əyyub Baki Qarabağda, Şuşada məşhur olan sadıqovlar soyuna mənsubdur. Sadıqovlar Cavanşir elinin Hacılı oymağına bağlıdırlar. Bu soyun ulu babası Daşdəmir Cavanşir-Dizaq mahalından Şuşaya köçmüşdü. İndiki Merdinli məhəlləsində məskunlaşmışdı. Ticarətlə məşğul olmuşdu.

         Daşdəmirin Ocaqqulu adlı oğlu vardı.

         Ocaqqulu Daşdəmir oğlu 1772-ci ildə Şuşa şəhərinin indiki Merdinli məhəlləsində anadan olmuşdu. İbtidai təhsilini məhəllə mollaxanasında almışdı. Sonra mədrəsədə oxumuşdu. Ticarətlə məşğul olmuşdu. Müqəddəs Məkkəyi-mükərrəmi ziyarət etmişdi.

         Hacı Ocaqqulu 1860-cı ildə vəfat edib.

         Hacı Ocaqqulu Gülü ilə ailə qurmuşdu. Sadıq adlı oğlu vardı.

         Sadıq Hacı Ocaqqulu oğlu 1820-ci ildə Şuşa şəhərinin indiki Merdinli məhəlləsində doğulmuşdu. İbtidai təhsilini məhəllə mollaxanasında almışdı. Sonra mədrəsədə oxumuşdu. Ticarətlə məşğul olmuşdu. Müqəddəs Məkkəyi-mükərrəmi ziyarət etmişdi.

         Hacı Sadıq Püstə xanım Zeynalabdin bəy qızı Vəzirova ilə ailə qurmuşdu. Muxtar, Əhməd, Nəsir, Əyyub adlı oğlanları, Güllü xanım adlı qızı vardı.

Hacı Sadığın dördüncü oğlu Əyyub 1866-cı ildə Şuşa şəhərində anadan olmuşdu. İbtidai təhsilini molla yanında almışdı. Sonra mədrəsədə oxumuşdu. Ticarətlə məşğul idi. Pak Xorasan torpağını, Məşhədi-müqəddəsi ziyarət etmişdi.

Məşədi Əyyub bir müddət Şiraz şəhərində yaşamışdı.

Məşədi Əyyub Bakinin Şuşada 3 mərtəbəli evi vardı. Tədqiqatçı-jurnalist Vasif Quliyev yazır: “Məşədi Əyyub Bakinin evi isə Merdinli məhəlləsində üçmərtəbəli bina idi. Bu evdə şair Məşədi Əyyub Baki və qardaşı, “Lövhi” təxəllüslü şair Məşədi Nəsir birlikdə yaşayırdılar. Həmidə xanım Cavanşir binanın ikinci mərtəbəsini bir neçə illiyə kirayəyə götürmüş, birinci mərtəbəsində dəzgahlar düzəltdirib toxuculuq emalatxanası açmışdı. Həmin emalatxanada şuşalı qadınlar yundan parça toxuyur və dolanışıqlarını çıxarırdılar. Cəlil Məmmədquluzadə “Ölülər” və “Anamın kitabı” əsərlərini burada yaşayarkən yazıb tamamlamışdı. Evə vaxtaşırı olaraq dövrün tanınmış yazıçı və şairləri, sənət adamları gələr, xalqın gələcək taleyi barədə müxtəlif mövzularda söhbətlər aparar, müzakirələr edərdilər.

Sonralar Şuşanın varlı tacirlərindən olan Məşədi Məhəmməd həmin evi almış, küllü miqdarda pul xərcləyərək lazimi qaydada təmir etdirmişdi. Sovet hakimiyyəti illərində həmin binanın üst mərtəbəsində Şuşa Rayon Partiya Komitəsi, alt mərtəbəsində isə Şuşa Rayon Komsomol Komitəsi yerləşirdi”. (https://www.azerbaijan-news.az/posts/detail/susada-gorkemli-sexsiyyetler...)

Məşədi Əyyub şair idi. Baki təxəllüsü ilə xoştəb şeirlər yazırdı. Onun haqqında Mir Möhsün Nəvvab, Məhəmməd ağa Müctəhidzadə, Firudin bəy Köçərli öz əsərlərində söhbət açmışlar.

Mir Möhsün Nəvvab yazırdı: “Məşədi  Əyyub mərhum  Hacı  Sadıq bin  Hacı Ocaqqulu  Qarabağın Şuşa  əhalisindəndir.  Cənab Məşədi  Nəsir Levhinin  ən kiçik qardaşıdır.  Şuşa  şəhərində  anadan  olub,   İyirmi  beş  yaşı  var.  Zəif  bədənli,  xoşsurət, saf  əhvalı, şən-zarafatcıl  xoşsöhbət bir cavandır.  Bütün  söz-söhbətli  zarafatla   doludur,  azyaşlı  olmasına  baxmayaraq, ardıcıl,  xoş  mitfi,  mətin  və  duzlu  şerləri,  müxtəlif   qəzəlləri  var.  Təxəllüsü   Bakidir.  Bizim  “Məclisi-faramuşan”ın üzvlərindən  biridir. Aşağıdakı   şeirləri  öz  dəsti-xəttilə  yazılmışdır.

(Rəbbi-ül-əvvəl 1309-cu  il).

(Bakının öz  xəttilə)

Əzizimiz şuşalı Nəvvab  Mir Möhsün  Ağamirzadənin   xahişi  ilə mən, Məşədi  Əyyub  mərhum  Qarabağ   taciri  Hacı Sadıq oğlu-Baki təxəllüs-dostlarıma  yadigar  məqsədilə  sözlərimi  öz  dəsti-xəttimlə  bu  nüsxəyə  yazıram. Baxmayaraq ki, bəndəniz öz ömrünü başa  vurmaq üzrədir. Lazım bilir ki, nə qədər ki, canında  su var, alimlərimiz astanasına baş əysin. On yeddi yaşında evlənmişəm. Hal-hazırda 25 yaşım vardır.

Ərəb torpağından  uzaq düşmüşəm, fars küləyinə məruz  qalmamışam. Qorxum yoxdur. Yeddi il Qarabağın  Beytül-ədəbində  (məktəbində) Hacı  Məhəmməd bəy Qarabağinin oğlu Mirzə Kərimdən dərs almışam. O,  yeniyetmə  cavan olsa da, həqiqətdə doxsan yaşlı  qoca kimi  tavanası yoxdur.

Öz əhvalımı öz  şerimlə  belə söyləyə  bilərəm:

 

Məhəbbət gülüstanında  nə günəş, nə torpaq,

Eşq  məhəlləsində nə bulanmış nə ətəyi  təmiz olmaq?!

Xülasə, şairlik məsələsində də ixtilaf  mövcuddur, bəziləri  zövqə, bəziləri isə təbə  malik olmağı  üstün tutur. Lakin bu sətirlərin  müəllifi  deyir ki, zövq və  təbin  yuxarıdakı məsələyə  dəxli  yoxdur.  Çünki  bütün bəşər övladı  zövq və təbə  malikdirlər,  belə  olduqda  nə üçün hamı şair olmasın? Əgər Allah  verəndirsə  (fitridirsə) zülm və əziyyəti  düçardırlar.  Hər kəsin gözü  varsa, dərk  edib  ki,  həqiqətən şerin badəsi  məhəbbətdir.  Belə ki,  görkəmli  (itaəti  vacib olan) şairlər bu  həqirin  sözünün  şahididir.  Ah, bisavadlıq!

1309-cu  il  rəbiüssani  ayında  Qarabağın  məşhur  Şuşa  qalasında yazıldı”. (Mir Möhsün Nəvvab, Təzkireyi-Nəvvab, Bakı, “Azərbaycan” nəşriyyatı, 1998, 560 səh. S.379-380)

Məşədi Əyyub Bakinin şeirlərindən örnək.

 

Viran olu könlüm evi viranə görəndə,

Viranə virantər olu viranə görəndə.

 

Billahi, tutub od, yanaram şəm tək axir,

Hər yerdə ki, xakistəri-pərvanə görəndə.

 

Aşüft oluram zülfi-pərişan kimi hər dəm,

Könlüm kimi hər yerdə sınıq şanə görəndə.

 

Qəmnak olu hər kim məni, ya şeirimi görsə,

Aqil olu divanə çü divanə görəndə.

 

Yüz hiylə ilə zahidi-xudbinin əlində

Kafər oluram səbheyi-səddanə görəndə.

 

Yox məndə nə mey rəğbəti, nə cəzbeyi-saqi,

Qan ilə dolar çün məni peymanə görəndə.

 

Dərd əhü oturub bir neçəsi badə içəndə,

Çox dərd olumuş onlara biganə görəndə.

 

Nəvvab, Qaradaği, deyəyin Növrəsə bari,

Kəc fikrə ki, o düşməyə meyxanə görəndə.

 

Baki gözü peyvəstə tökər əşki-xunalud,

Hər yerdə ki, yox təxtəpuşi xanə görəndə.

 

Məşədi Əyyub Baki 1900-cü ildə vəfat edib.

Məşədi Əyyub Balış xanım Mehdi bəy qızı Vəzirova ilə həyat qurmuşdu.

 

 

Ənvər ÇİNGİZOĞLU, jurnalist-etnoqraf

20:37